Kök hücre ne demektir?

Kök hücreler, insanlarda bütün dokulardaki damarların çevresinde yerleşmiş ana hücrelerdir. Doku hasarı meydana geldiğinde bu hücreler aktif hale gelirler, bir taraftan dokunun tamiri için gerekli büyüme faktörlerini salgılarken, diğer taraftan iyileşme için gerek duyulan kas, kemik, eklem kıkırdağı ve yağ gibi farklı dokulara dönüşebilirler. Vücudun iyileşme ve tamir cevabının bir parçası olarak görev yaparlar. Kök hücrelerin hastalıkların tedavisi konusunda kullanımı üzerinde son yıllarda birçok gelişmeler ortaya çıkmıştır.

Kök hücreler hangi hastalıkların tedavisinde kullanılırlar?

Kas iskelet sistemi yaralanmalarında birçok deneysel çalışma yapılmış olmasına rağmen, günümüzde kök hücrelerin en önemli kullanım alanı hasar görmüş eklem kıkırdağının yenilenmesi ve erken ve orta dereceli eklem kireçlenmeleridir (osteoartrit). Bunun yanında kas ve kirişlerin yaralanmaları ve dejeneratif hastalıklarında, kemik beslenme bozukluklarında ve kırıkların kaynama gecikmelerinde de kullanılırlar. Kök hücreler, kişinin genetik yapısında herhangi bir değişiklik yapmazlar ve gen tedavisi olarak kabul edilmezler.

Kök hücreler nasıl elde edilir?

Vücutta birçok dokuda olmalarına rağmen kas iskelet hastalıklarının tedavisinde kullanılan kök hücreler en sık kemik iliği veya karın yağlarından elde edilirler. Bu dokularda kabaca her yüz bin hücreden bir tanesi kök hücre olduğu için, etkili olabilmeleri için bu hücrelerin çoğaltılmaları ya da konsantre edilmeleri gerekir. Alınan doku örneği, doku mühendisliği laboratuvarlarda hücre kültüründe üretilerek kök hücreler çoğaltılabilir veya özel santrifüj sistemleri kullanılarak kök hücreler konsantre edilebilir. Santrifüj ile elde edilen konsantre kök hücreler hemen uygulanabilir ve özel tasarlanmış laboratuvar ortamları gerektirmez. Hastanın kendi hücreleri üzerinde bir değişim yapılmadığı için izin uzun yasal işlemlere gerek olmadan hazırlandıktan hemen sonra uygulanabilirler.

Kemik İliği Kaynaklı Kök Hücre Konsantresi Hazırlanması

Kemik iliği kaynaklı kök hücre konsantresi (Bone Marrow Aspirate Concentrate, BMAC) uygulanması için steril ameliyathane şartları ve anestezi (bölgesel ya da genel) gerekli olur. En sık kullanılan kök hücre kaynağı leğen kemiğidir ve diz çevresi bacak kemikleridir. Steril hazırlık, örtülme ve anestezi sonrası trokar adı verilen 3-4 mm çapında kanüller kemik iliğine yerleştirilir ve farklı bölgelerden 60-100 cc kemik iliği enjektöre çekilir. Bu sıvının içinde kan, kök hücreler ve yağ dokusu vardır ve bu hali ile etkili değildir. Özel santrifüj teknikleri kullanılarak elde edilen sıvıdaki istenmeyen hücre ve dokular ayrıştırılır ve kök hücreden zengin kısım 15 dk içinde kullanıma hazır hale getirilir. Genellikle 60-100 cc kemik iliğinden 4-6 cc kök hücre konsantresi elde edilir. Tek bir sefer uygulama beklenen sonucu elde etmek için yeterlidir. Bir yıldan sonra tekrar uygulama yapılabilir

Yağ Dokusu Kaynaklı Kök Hücre Konsantresi Hazırlanması

Yağ dokusu kaynaklı kök hücre konsantresi (Lipoaspirate, Stromal Vascular Fraction, SVF, Microfragmented Adipose Tissue, MFAT) hazırlanması için de ameliyathane ortamı ve anestezi gereklidir. En sık karın yağlarından elde edilirler ancak bazen diz çevresi yağlardan da elde edilebilirler. Yağ dokusu alınacak bölgeye önce kanamayı azaltıp yağ dokusunu şişirecek şekilde sıvı enjekte edilir. Daha sonra yaklaşık 5 mm boyunda küçük bir kesiden, duvarında çoklu delikler olan kanüller yerleştirilir ve yağ dokusu uygun şekilde emilerek enjektöre çekilir. Sonrasında perisitleri ortaya çıkarmak için yağın parçalanması gerekir, Yağ dokusu keskin bıçaklı, giderek çapı küçülen filtrelerden geçirilerek parçalanır. Yağ dokusu parçalandıktan sonra, istenmeyen hücrelerin ayrıştırılması için bir santrifüj işlemi uygulanır. Santrifüj sonunda 4-5 cc kadar kök hücreden zengin sıvı eklemin içine enjekte edilir. Tek bir uygulama yapılır, fayda elde edilirse 1-2 yıl aralıklarla tekrarlanabilir

Kök hücreler nereye-nasıl uygulanır?

Eklem içi enjeksiyonlarda amaç, kök hücrelerin salgıladığı iyileştirici ve onarıcı kimyasal maddelerin hastalığın bulgularını azaltması ve ağrıyı hafifletmesidir. Eklem içine enjeksiyon halinde uygulanan hücrelerin menisküs/kıkırdak gibi farklı bir dokuya dönüşmesi beklenmez. İşlem steril şartlarda eklem içine kök hücre konsantresinin verilmesi şeklinde yapılır. Etki elde etmek için bir kez uygulama yeterlidir.

Ağrılı kemik iliği ödemi durumlarında ve kırık kaynamasının geciktiği olgularda kök hücreler kemik iliği veya kırık bölgesine uygulanır. Burada hem hücrelerin kendilerinin hem de salgıladıkları iyileşmeyi hızlandıran moleküllerin olumlu rolü vardır.

Sonuç

Kemik iliği ve yağ dokusu kaynaklı kök hücreler, günümüzde kıkırdak hasarlarının tedavisinde yaygın olarak kullanılan güvenli yöntemlerdir. Enjeksiyon şeklindeki uygulamalarda amaç kireçlenme (osteoartrit) belirtilerinin baskılanması ve ilerlemesinin durdurulması -yavaşlatılmasıdır